Էջ — 105, վարժությունները 112

Պարբերության համարը ցույց է տալիս էլեկտրոնային շերտերի թիվը այն շերտերի թիվը (էլեկտրոնային ամպերի, էներգետիկ մակարդակի) թիվը։

Էլեկտրոնը կատարում է անկանոն շարժում միջուկի շուրջը, բայց միջուկից կան տարածություններ որտեղ էլեկտրոնների գտնվելու հավանականությունը մեծ է և տարածությունները կոչվեցին էլեկտրոնային շերտեր։

N = 2n²

n — շերտերի համար

n — e — ի թիվն է

n — 1

2 * 1² = 4

n = 4

Շերտում, եթե պակաս են էլեկտրոնների թիվը, ապա այն համարվում է ավարտված։

Եթե տարրը վերջին շերտում 4-ից քիչ էլեկտրոններ, ապա նա պետք է կորցնի իր էլեկտրոնները և կցուցաբերի մետաղական հատկություններ։

Եթե տարրը վերջին շերտում ունի 4-ից շատ էլեկտրոններ, ապա նա պիտի վերցնի պակաս էլեկտրոնները շերտ ավարտելու համար և կցուցաբերի ոչ մետաղական հատկություններ։

Հարցեր և վարժություններ

1. Ո՞ր «հարկում» և ո՞ր «բնակարանում է ապրում» ածխածին տարրը:

Ածխածինը <<ապրում>> է երկրորդ հարկում և վեցերորդ բնակարանում։

2. Ո՞ր տարրն է «ապրում» 20- րդ «բնակարանում»:

20-րդ բնակարանում <<ապրում>> է կալցիումը։

3.Պարզաբանե’ք (օրինակներով ու մեկնաբանություն ներով) պարբերություն, խումբ,գլխավոր ու երկրորդական ենթախմբեր, կարգաթիվ հասկացությունները:

Պարբերությունը, բացառության առաջինի,ըստ հարաբերկան ատոմայի զանգվածների աճման կարգի դասավորված տարրերի այն հորիզոնական շարքերն են, որոնք սկսվում են ալկալիական մետաղով և վերջանում իներտ գազով։

Խումբը պարբերական համակարգում տարրերի ուղղահայաց սյունակն է, որում միավորված են ըստ իրենց ատոմների հատկությունների նմանության։

Գլխավոր խմբուն տարրերը լինում են և մեծ և փոքր պարբերություններից։ Երկրորդական ենթախմբում տարրերը լինում են միայն մեծ պարբերություններից։

Կարգաթիվը դա ատոմական համարի։

4. Ո՞րն է հինգերորդ «ավելորդ» տարրը` Be, Sr, Zn, Mg, Ca:

Zn

5. Լրացրե’ք հետևյալ աղյուսակը.II խումբ

Գլխավոր  ենթախումբ	Երկրորդական  ենթախումբ
1. Be`բերիլիում
2.Mg`մագնեզիում
3.Ca`կալցիում
4.Sr`ստրոնիյիում	1. Zn` ցինկ
5.Ba`բարիում	2.Cd`կադիում
6.Ra`ռադիում	3.Hg` Սնդիկ
7.

6. Լրացրե’ք բաց թողած բառակապակցությունը

 Քիմիական տարրերի առաջացրած պարզնյութերի, ինչպես նաև միացությունների ձևերն ու հատկությունները պարբերականկախման մեջ են տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածների մեծությունից:

7. Համապատասխանեցրե’ք քիմիական տարրն իր խմբի համարին և ընտրե’ք ճիշտհամապատասխանություններ ներառած շարքը:

Տարրը	Խումբը
1) H	ա) IV
2) Be	բ) V
3) CI	գ) II
4) N	դ) I
	ե) VII

1) 1գ, 2դ, 3ե, 4ա

2) 1դ, 2ե, 3բ, 4դ

3) 1դ, 2գ, 3ե, 4բ

4) 1գ, 2բ, 3ա, 4բ

Սովորել`էջ 84-94 ,կատարել  վարժ էջ 86,91-94   

Մենդելեևը որպես տարրերի համակարգի հիմք վերցրել է տարրերի ատոմային կշիռը։

Որովհետև բացահայտելուց նա նկատեց, որ տարրերի հատկություները կրկնվում են, այսինքն՝ ատոմային կշռի մեծացման հետ տարրերի շարքում երևում էր հատկությունների պարբերություն։

Ցեզիումի օքսիդ — Cs2O

Ցեզիումի հիդրօքսիդ — CsOH

————————————————————————————

Ատոմը կազմված է դրական լիցքավորված միջուկից(միջուկը կազմված է պրոտոններից և նեյտրոններից) և նրա շուրջ պտտվող էլեկտրոններից։ Միջուկն ունի դրական լիցք։ Միջուկի շուրջ պտտվում են էլեկտրոնները, որոնք առաջացնում են էլեկտրոնային թաղանթ։

C — ₆C(+6) 6e

Al — ₁₃Al(+13) 13e

Ar — ₁₈Ar(+18) 18e

Ag — ₄₇Ag(+47) 47e

6 — C — Ածխածին — պարբերություն 2, խումբ 4

12 — Mg — Մագնեզիում — պարբերություն 3, խումբ 2

14 — Si — Սիլիցիում — պարբերություն 3, խումբ 4

18 — Ar — Արգոն — պարբերություն 3, խումբ 8

Sc — Սկանդիում — 21

a)N — 35%

O — 60%

H — 5%

_________

Ar(N) = 14

Ar(O) = 16

Ar(H) = 1

x : y : z = 35/14 : 60/16 : 5/1 = 2,5 : 3,7 : 5 = 2 : 1 : 2

N₂OH₂

b)Mg — 9,9%

S — 13,0%

O — 71,4%

H — 5,7%

___________

Ar(Mg) = 24

Ar(S) = 32

Ar(O) = 16

Ar(H) — 1

x : y : z = 9,9/24 : 13,0/32 : 71,4/16 : 5,7/1 = 0,4 : 0,4 : 4,4 : 5,7 = 1 : 1 : 4 : 5

MgSO₄H₅

c)K — 39,67%

Mn — 27,87%

O — 32,46%

____________

Ar(K) = 39

Ar(Mn) = 55

Ar(O) = 16

x : y : z = 39,67/39 : 27,87/55 : 32,46/16 = 1,0 : 0,5 : 2,0 = 2 : 1 : 4

K₂MnO₄

1.օդի հեղուկանալը

2.արծաթը նյութ է, սկահակը՝ մարմին

3.Յոդ

4. 4)կավիճ, սպիրտ, մեթան

5.ածխածին

6.5,312 * 10^-27

7.Mr (FeS₂) = 32 * 2 + 56 = 120

2)120

8.1,69*10^-22

9.MgSO₄

10.Ջրով մշակելով, ապա ֆիլտրելով

11.օքսիդների բաղադրամասն է

12.Ջրածնի մեկ ատոմը

13.2,99 * 10^-23

14.ատոմների թվով

15.մեթանի մոլեկուլ

16.Ջուր(H₂O) և ջրածնի պերօքսիդ(H₂O₂)

17.գ,դ․ե

18.Չեն փոխվում

19.MgO և NaOH

20.

• Բացատրել ծեսի իմաստը

Հիսուս Քրիստոսի հրաշափառ Հարության տոնը կոչվում է Զատիկ, որը նշանակում է զատում, բաժանում, հեռացում մեղքերից և վերադարձ առ Աստված: Սկիզբ է առնում հրեաների կողմից այսօր նշվող Պասեք տոնից, որի ժամանակ ըստ քրիստոնեական դավանանքի 1-ին դարում) Երուսաղեմում խաչվել և հարություն է առել Հիսուս Քրիստոսը։

• Ինչ գույներ է օգտագործում ձեր մայրիկը հավկիթները ներկելու համար

Ձու ներկելու համար հիմնականում օգտագործում են կարմիր գույնը, սակայն մենք նաև օգտագործում ենք այլ գույներ, օրինակ՝ կապույտ, վարդագուն, դեղին և այլն։

• Ինչ քիմիական բաղադրություն ունեն այդ ներկերը

Ամեն ներկ ունեի տարբեր բաղադրություն, բայց գտել եմ, թե ինչ է բաղադրությունը ունի հենց ձու ներկելու համար նախատեսված ներկը։

Ներկերը իրենց մեջ պարունակում են՝ ջրի մեջ արդեն լուծված գունանյութեր, սննդային էմուլգատոր, աղ, շաքարավազ։

• Ինչ վնաս կարող են պատճառել այդ ներկերը մարդու օրգանիզմին

Որոշնները մտածում են, ոոր ներկերը ներկում են միայն ձվի կեղևին, սակայն ներկերը կարող են նաև ներթափանցել հենց ձվի մեջ։ Այս կեղևը ներթափանցվում է մանրադիտակային ծակոտիներով և կարող է ներթափանցել փոքրիկ ճաքերով։ Այդպես ներկը ներթափանցում է ձվի մեջ, իսկ ներկա ասեմ, որ վտանգավոր է առողջության համար։

• Ինչ քիմիական բաղադրություն ունի հավկիթը,հավկիթի կեղևի բաղադրությունը

Ձվի կեղևը հարուստ է կալցիումով։ Իսկ հավկիթի ձուն իր մեջ պարունակվում է 12,57% սպիտակուցներ, 12,02% ճարպեր, 0,67% ածխաջրեր, 1,07% օրգանական նյութեր, 73,67% ջուր։

• Հավկիթի մեջ մտնող նյութերի օգուտն և վնասը:

Հավկիթը համարվում է ամենաօգտակար ու սննդարար մթերքներից մեկը: Հավկիթները պարունակում են սննդարար նյութեր ու վիտամիններ, ինչի շնորհիվ հաճախ նշանակվում են կանխարգելիչ ու թերապևտիկ նպատակներով:

 Սակայն հարկ է նշել, որ հավկիթն օգտակար է ոչ բոլորի համար: Կան մարդիկ, որոնց օրգանիզմն ունակ չէ մարսել հավկիթը: Հավկիթը կարող է նաև ալերգիկ ռեակցիա առաջացնել որոշ երեխաների մոտ, սակայն հաճախ այս խնդիրն անհետանում է ժամանակի ընթացքում: Որոշ բժիշկների պնդմամբ՝ հավկիթը չի կարելի օգտագործել շաբաթական երեք անգամից ավել, քանի որ այն կարող է բարձրացնել արյան մեջ խոլեստերինի մակարդակը:

  Հավաքել տանը,բակում աճող կամ համացանցից վերցնել սիրած բույսերի,ծաղիկների նկարներ,պատրաստել ֆոտոշարք և պատասխանել հետևյալ հարցերի՝

1. Ի՞նչ քիմիական նյութերով է պայմանավորված բույսերի,ծաղիկների գույները և ի՞նչ նշանակություն դրանք:

Կարոտինոիդներով է պայմանավորված է շատ բույսերի` ծաղիկների(նաև այլ մրգերի և բանջարեղենների) դեղնանարնջագույն գույնը: Ֆլավոնոիդները ծաղիկներում պարունակվող հիմնական գունանյութերն են: Դրանք լինում են շատ տարբեր գույների, օրինակ՝ դեղին, կապույտ, կարմիր և այլն: Ֆլավոնոիդները դասակարգվում են որպես ամենահաճախ հանդիպող անտոցիանիններ` նյութեր։ Բետա-պիգմենտները նույնպես գունանյութերի շատ տարածված տեսակ են: Դրանք նույնպես  առաջանում են համեմատաբար փոքր թվով բույսերում: Դրանք բույսերին տալիս են դեղին, նարնջագույն, կարմիր և  մանուշակագույն գույն: Գունանյութերի այս խմբի դեղաբանական առավելությունը հիմնականում կապված է դրանց հակաօքսիդանտային հատկության հետ:

• Ի՞նչ քիմիական նյութերով է պայմանավորված բույսերի,ծաղիկների հոտը և ի՞նչնշանակություն ունեն դրանք։

Երբ ծաղիկը փոշոտվում է, ծաղկման ներսում արտադրվում է հորմոն էթիլեն, որը դադարեցնում է մեթիլբենզոատը ՝ հոտի համար պատասխանատու քիմիական նյութը: Այն ծաղիկները, որոնք դեռ բեղմնավորված չեն փոշոտիչները ձգվում են նրանց մոտ և շարունակում են իրենց գործընթացը։

Հարցեր և վարժություններ

1. Ինչպիսի՞ն են քիմիական տարրերի զանգվածային հարաբերությունները հետևյալ

բանաձևերով արտահայտվող նյութերում.

ա) CaF₂ = 40 + 19 * 2 = 40 + 38 = 78

 բ) CH₄ = 12 + 1 * 4 = 12 + 4 = 16

 գ) CS₂ = 12 + 32 * 2 = 12 + 64 = 76

 դ) NO₂ = 14 + 16 * 2 = 14 + 32 = 46

2. Լրացրե՛ք բաց թողած բառը. մոլեկուլը նյութի այն ամենափոքր մասնիկն է, որը

պահպանում է տվյալ նյութի հիմնական քիմիական հատկությունները:

 3. Գրե՛ք նյութերի քիմիական բանաձևերը, եթե հայտնի է, որ դրանց բաղադրության մեջ առկա են.

ա) կալիումի երկու և ծծմբի մեկ ատոմ,

K₂S

բ) ածխածնի ու թթվածնի մեկական ատոմ:

CO

4. Հաշվե՛ք P₂O₅, Li₂O, Fe₃O_4, SO₃ նյութերի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածները:

P₂O₅  = 31 * 2 + 16 * 5 = 62 + 80 = 142

Li₂O = 7 * 2 + 16 = 14 + 16 = 30

Fe₃O₄  = 56 * 3 + 16 * 4 = 64 + 168 = 232

SO₃ = 32 + 16 * 3 = 32 + 48 = 80

5. Հաշվե՛ք կալցիումի օքսիդի (CaO) մոլեկուլի զանգվածը (mo, գ), եթե Mr = 56:

Mo(CaO) =  56 *  1,66 * 10²⁷ = 92,96 * 10²⁷ = 9,296 * 10²⁶

6. Նատրիումի հիդրօքսիդի մոլեկուլի զանգվածը 6,6445×10²³ գ է: Որքա՞ն է այդ նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը:

6,6445 * 10²³/1,66 * 10²³

7. Գրե՛ք հետևյալ նյութերի բանաձևերը.

ա) չհանգած կիր, որի մոլեկուլը կազմված է 1 ատոմ կալցիումից և մեկ ատոմ

թթվածնից

CaO

բ) ծծմբաջրածին, որի մոլեկուլը կազմված է 1 ատոմ ծծմբից և 2 ատոմ ջրածնից

SH₂

Գրե՛ք, թե ինչպես են կարդացվում այդ բանաձևերը.

ա) Կալցիումի օքսիդ բ)Ծծմբաջրածին

Հաշվե’ք այդ նյութերի հարաբերականմոլեկուլային զանգվածները

ա)Mr (CaO) = 40 + 16 = 56

բ)Mr(SH₂) = 32 + 1 * 2 = 32 + 2 = 34

Առաջադրանքներ գրքից

Նրանք վիճաբանում էին նյութերի բաղադրության հաստատունության վերաբերյալ։

Յուրաքանչյուր քիմիական մաքուր նյութ, գտնվելու վայրից ու ստացման եղանակից անկախ, ունի միևնույն հաստատուն բաղադրություն։

ա)Na₂SO₃

w(Na) = 60/124 : 100% = 48%

w(S) = 32/124 : 100% = 26%

w(O) = 100% — (26 + 48) = 26

բ)AgNO₃

w(Ag) = 108/154 : 100% = 70%

w(N) = 14/154 : 100% = 9%

w(O) = 100% — ( 70 + 9) = 21%

գ)CaC₂

w(Ca) = 40/64 : 100% = 63%

w(C) = 100% — 63 = 37%

դ)CO

w(C) = 12/28 : 100% = 43%

w(O) = 100% — 43 = 57

20% = 16

80 : 20 = 4
16 * 4 = 64

Cu = 64

O = 16

CuS₂

1. Որոշակի տեսակի ատոմների համախումբ է
2. Բարդ նյութ
3. Առաջանում է մեկ տարրի ատոմներից
4. mo(x) = Ar(x) Ar(C)
5. 5,31210^-26

6.երկուսն էլ ճշիշտ են

7.1:16

8.14,89

9.SO₃

10.KOH և CaO

Քիմիական բանաձևը, դա նյութի բաղադրության պայմանական գրառումն է, նշանների և ինդեքսների միջոցով։

Հաշվարկներ ըստ  բանաձևի

H₂O

1. նյութի անվանումը — ջուր

2. ինչ տարրերից է կազմված նյութը– H ջրածին, O — թթվածին

3. ամեն տարրից քանի ատոմ  կա – 1 մոլեկուլում կա՝ 2H և 1 O ատոմենրեր

4. հաշվել հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը

5. տարրերի զանգվածային հարաբերությունը

Mr (H₂O) = Ar(H) * 2 + Ar(O) = 1 * 2 + 16 = 18

6. տարրերի զանգվածային բաժինները

O(H) = 2/18 * 100% = 11%

O(O) = 100 – 11% = 89

7.Mo(H₂O) = 18 * 1,66 * 10²⁷ = 29,88 * 10²⁷  = 2,988 * 10²⁶

Գործնական աշխատանք աշխատանք

Գործնական աշխատանք՝ Հաշվարկներ ըստ քիմիական բանաձևերի՝ H₂SO₄, NaNO₃, FeSO₄, KMnO₄, SiO₂

H₂SO₄

1.ծծմբական թթու

2.H — ջրածին, S — ծծումբ, О — թթվածին

3.2H, 1S, 4O ատոմներ

4.Mr(H²SO⁴ = 1 * 2 + 32 + 16 * 4 = 2 + 32 + 64 = 98

5.m(H) : m(S) : m(O) = 2 : 32 : 64

6.W(H) = 2/98 * 100% = 2%

W(S) = 32/98 * 100% = 33%

W(O) = 100 — (2 + 33) = 65%

7.Mo(H₂SO₄) = 98 * 1,66 * 10²⁷ = 162, 68 * 10²⁷ = 1,6268 * 10²⁵

NaNO₃

1.Նատրիումի նիտրատ

2.Na — նատրիում, N — ազոտ, Օ — թթվածին

3.Na — 1, N — 1, O — 3

4.Mr (NaNO₃) = 23 + 14 + 16 * 3 = 85

5.m(Na) : m(N) : m(O) = 23 : 14 : 48

6.W(Na) = 23/85 : 100% = 27%

W(N) = 14/85 : 100% = 16%

W(O) = 100 — (27 + 16) = 57%

7.mo(NaNO₃) = 85 * 1,66 * 10^-27 = 1,411 * 10^-25

8.Բարդ

FeSO₄

1. Երկաթի սուլֆատ

2.Fe — երկաթ, S — ծծումբ, O — թթվածին

3.Fe — 1, S — 1, O — 4

4.Mr(FeSO₄) = 56 + 32 + 16 * 4 = 152

5.m(Fe) : m(S) : m(O) = 56 : 32 : 64

6.W(Fe) = 56/152 : 100% = 37%

W(S) =32/152 : 100% = 21%

W(O) = 100% — (21 + 37) = 42%

7.mo = 152 * 1,66 * 10^-27 = 252,32 * 10^-27 = 2,5232 * 10^-25

8.Բարդ

KMnO₄

1.Կալիումի պերմանգանատ

2.K — կալիում, Mn — մանգան, O — թթվածին

3.K — 1, Mn — 1, O — 4

4.Mn(KMnO₄) = 39 + 55 + 16 * 4 = 158

5.m(K) : m(Mn) : (O) = 39 : 55 : 64

6.W(K) = 39/158 : 100% = 25%

W(Mn) = 55/158 : 100% = 35%

W(O) = 100% — (25 + 35) = 40%

7.mo = 158 * 1,66 * 10^-27 = 2,63 * 10^-25

8.Բարդ

7.

SiO₂

1.Սիլիցիումի երկօքսիդ

2.Si — սիլիցիում, O — թթվածին

3.Si — 1, O — 2

4.Mn(SiO₂) = 28 + 64 = 92

5.m(Si) : m(O) = 28 : 64

6.W(Si) = 28/92 : 100% = 30%

W(O) = 100% — 30 = 70%

7.mo(SiO₂) = 92 * 1,66 * 10^-27 = 1,5272 * 10^-25