• Ո՞ր  շարքում   են  գրված  միայն  ֆիզիկական  մարմիններ.

     1 )  քանոն, ապակի, գիրք, մեխ, ալյումին, ազոտ
     2)  սեղան, համակարգիչ, տետր, վարդ, մատանի
     3)  երկաթ, ֆոսֆոր, բաժակ,  գրիչ, թթվածին
     4)  պղինձ, ջուր,  սոդա,  արծաթ, ոսկի, ջրածին

• Ո՞ր  շարքում  են  նյութերը  ներկայացված  ըստ  մարդու  օրգանիզմում  դրանց   զանգվածային   բաժնի  նվազման.
•  ածխաջրեր, ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր
• սպիտակուցներ, ջուր, ճարպեր, ածխաջրեր
• սպիտակուցներ, ածխաջրեր, ջուր, ճարպեր
• ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր

• Ո՞ր  շարքում  են  չվերականգնվող  բնական  պաշարների  անվանումները.

       1)   բնական  գազ, անտառային  ծածկույթ, օդ, ջուր

       2)  մաքուր  ջուր, բերրի  հող, նավթ, ածուխ

       3)  բույսեր, կենդանիներ, մետաղներ, օդ

       4)  մետաղներ, բնական  գազ, ածուխ, նավթ

• Քանի՞  նյութ  է ներկայացված  հետևյալ  բառակապակցություններում. 

    ջրի  կաթիլ,  պղնձե  թաս,  ալյումինե կաթսա, ռետինե գնդակ, պղնձե  կուժ, սառցե  դղյակ.

    1)  3                                         2)  6                                           3)  4                                        4)  5

• Նշվածներից  ո՞ր  շարքում   են   գրված  միայն   օրգանական   նյութեր.
  1)  ջուր, թթվածին, կավիճ, սպիրտ, ճարպ, քլոր
  2)  կերակրի աղ, սպիտակուց, ճարպ, ազոտ, մեթան
  3)  սախարոզ, քացախաթթու, գլյուկոզ, սպիրտ, օսլա
• սոդա, ջուր, ածխաթթու գազ, բենզոլ, ացետոն, օզոն

• Ո՞ր  շարքում  են  գրված  միայն  պարզ  նյութեր.
•  ջուր, ալմաստ, ամոնիակ, օքսիդ, աղ
•  ծծումբ, ֆոսֆոր, սոդա, ազոտ, թթու, հիմք
•  թթվածին, ալմաստ,  օզոն, ֆուլերեն, ֆոսֆոր
•  երկաթ,  ավազ,  դոլոմիտ, գրաֆիտ, մարմար

• Քանի՞   քիմիական  տարր  է  առաջացնում  հետևյալ  պարզ  նյութերը`   թթվածին,  կարբին, սև  ֆոսֆոր, օզոն, ալմաստ, կարմիր  ֆոսֆոր, ֆուլերեն, գրաֆիտ, սպիտակ   ֆոսֆոր.  

      1)  6                                   2)  3                                 3)  4                                      4)  5

• Քանի՞  բարդ  նյութ  է  գրված`  ջրածին,  թթու,  գլյուկոզ, ազոտ,  կաուչուկ,  հիմք, սախարոզ,  ալմաստ,  օսլա,  օքսիդ, երկաթ, ածխաթթու գազ,  աղ,  բութան, օզոն. 
• 5                                  2)   7                                 3)   9                                  4)   10
  

• Ո՞ր շարքում  են  գրված  միայն  բարդ  նյութերի  բանաձևեր.

    1)   Al, HCl,  Cu, Na₂SO₄                                                 3)  H₂O, N₂, MgO,  Ni, S₈

    2)   AgBr, H₂, CaCO₃, P₄                                                4)  NaOH, CO₂, NH₃, CuSO₄

•  Ո՞ր շարքում  են  առկա  միայն  կովալենտային  կապերով  միացություններ.

     1)  NaCl, HCl, Cl₂, NaHCO₃                                      3)  H₂, NH₃, H₂O, CH₄

    2)  KBr, HNO₃, CaO, P₄                                            4)  N₂, Br₂, CuSO₄, Fe

• Հետևյալ  մոլեկուլներից  որոնցու՞մ  է  առկա  և՛  իոնային, և՛  կովալենտային  կապ.

  ա)  H₂      բ)   CH₄      գ)  NH₃      դ)  Na₂O₂       ե)  N₂H₄      զ) NH₄Cl      է)  CaCl₂      ը)  Na₂O

1) դ, զ                           2)  ա, բ, գ                               3)   դ, ե, զ                              4)  է, ը    

• Սովորական պայմաններում  (20 ^oC)  ո՞ր  շարքի  բոլոր  նյութերն  են  գազեր.

       1)  կալիումի ֆտորիդ,  բրոմ,  յոդ,  ջուր

       2)  կերակրի  աղ, սոդա,  կավիճ, սպիրտ

       3)  քլոր, ածխաթթու  գազ,  թթվածին, ազոտ

       4)  կարմիր ֆոսֆոր,  օզոն, բրոմ, յոդ, օսլա

• Որո՞նք  են  մոլեկուլային   բյուրեղավանդակով  պարզ  նյութեր. 

ա)  C_ալմաստ           բ)  P₄               գ)  S₈                   դ) Si                ե)   I₂       զ)  C_գրաֆիտ       է)  P_սև                       ը)  Br₂

1)  բ, գ, է, ը                   2)   ա, դ, զ, է                       3) բ, դ, զ,ը                           4)  բ, գ, ե, ը 

• Ինչպիսի՞ ագրեգատային  վիճակում  կարող  է  գտնվել  սնդիկը.

       1)  միայն  պինդ  վիճակ                                  3)  միայն  հեղուկ  վիճակում

       2)  միայն  գազային վիճակում                       4)  բոլոր  երեք  վիճակներում      

                                                   

• Որքա՞ն   է   ոսկու   ձուլակտորի   զանգվածը,  որի   ծավալը   4սմ³  է, իսկ  ոսկու         

      խտությունը  19,3 գ/սմ³ է.

     1) ս2) 9,65գ                          3)  77,2գ                                4) 4,825գ

•   Ո՞ր  մեծությունը  կամ  հատկանիշը  կարող  է  փոփոխվել  քիմիական    

       ռեակցիաների  ընթացքում.     ա) մոլեկուլների  թիվը,          բ)  ատոմների  թիվը,            

       գ)  նյութի  բնույթը,  դ)  նյութերի  գումարային  զանգվածը,  ե)  նյութերի  գույնը.

       1)  բ,գ,դ                         2)  ա,գ,ե                          3)  ա,բ,ե                           4)  բ,գ,դ

•  Ո՞րն  է  ֆիզիկական  երևույթ.

      1)  ջուրը  տաքացնելիս` պղպջակների  անջատվելը

      2)  պղպջակների  անջատվելը  ջուրը  էլեկտրոլիզի  ենթարկելիս

      3)  օզոնի  առաջացումը  ամպրոպի  ժամանակ

      4)  գլյուկոզի  խմորվելը

•  Հետևյալ  երևույթներից  որո՞նք  են  քիմիական.

      ա)  անձրևի  տեղալը                                                         ե)  երկաթի  ժանգոտումը

      բ)  մագնեզիումի  այրումը  թթվածնում                        զ)  սպիրտի  թորումը

      գ)  սնդիկի  գոլորշիանալը                                               է)  պղնձե  իրերի  կանաչելը

      դ)  ցինկի  փոխազդեցությունը  աղաթթվի  հետ

      1)  ա, բ, գ, դ                 2)   բ, դ, ե, է                    3)  բ, դ, ե, զ                    4)  ա, բ, գ, զ

• Հետևյալ  նյութերից   չորս  սյունակով  առանձնացրեք  օքսիդները, հիմքերը, թթուներն  ու 

     աղերը, նշեք  յուրաքանչյուրի  անվանումը.  HNO₃,  Na₂O,  Ca(OH)₂, AgNO₃,  BaO,  HCl, CO₂

     Al₂O₃, NaHCO₃, Fe(OH)₂, K₂SiO_3, NaCl, H₂SO₄, MgO, NaOH, H₃PO₄, SO₃, CaCl₂, CuSO₄, Al(OH)₃.

Օքսիդ	Հիմք	Թթու	Աղ
Na2O, BaO, CO2	Ca(OH)2,	HNO3, , NaHCO3	AgNO3, HCl,
Al2O3, MgO	Fe(OH)2	H2SO4, H3PO4	K2SiO3, NaCl
SO3	NaOH		CaCl2, CuSO4
	Al(OH)3

•  Ո՞ր  շարքում  են   տարրերը   ներկայացված   ըստ   երկրակեղևում   դրանց  տարածվածության  նվազման.

       1)  ալյումին, թթվածին, սիլիցիում, երկաթ                  

      2)  սիլիցիում, թթվածին, ալյումին, երկաթ

      3)  թթվածին, սիլիցիում, ալյումին, երկաթ

      4)  թթվածին, ալյումին, երկաթ, սիլիցիում

•  Ո՞րն  է  երկրակեղևում  առավել  տարածված  մետաղը. 1)ալյումին                  2)  պղինձ                      3)  երկաթ                     4)  մագնեզիում

• Ո՞րն  է  Տիեզերքում  ամենատարածված  տարրը.

     1)  թթվածին                  2)  ջրածին                     3)  ածխածին                4)  ազոտ

•  Որքա՞ն  է  կենսածին  տարրերի` C, H, O, N, P, S  պարունակությունը կենդանի    

      օրգանիզմում  ըստ  զանգվածի ( %).    

    1)  24 %                            2)   97 %                          3)  76 %                        4)  62%

• Երկրակեղևում  թթվածնի  և  սիլիցիումի  զանգվածային  բաժինները  հավասար  են     

      0,48    և  0,28, համապատասխանաբար: Երկրակեղևում  թթվածնի  ատոմների  թիվը   

      քանի՞   անգամ   է  մեծ  սիլիցիումի  ատոմների  թվից.   

     1)   2                                2)  2,5                              3)  3                                 4)  4

•  Ո՞րն  է  զանգվածի  ատոմային  միավորը(զ.ա.մ.).
• ¹³C ատոմի  զանգվածի  1/12  մասը                   3)  ¹²C  ատոմի  զանգվածի 1/12  մասը
• ¹²C ատոմի  զանգվածը                                        4)  ²H  ատոմի   զանգվածը

•  Ո՞ր տարրական  մասնիկներից   է  կազմված  ատոմը.
      1)  միայն էլեկտրոններից
      2)  նեյտրոններից և էլեկտրոններից
      3)  պրոտոններից, էլեկտրոններից և նեյտրոններից
      4)  միայն պրոտոններից

•  Ո՞ր շարքում   է  գրված  ֆոսֆոր, թթվածին, ածխածին, երկաթ և ազոտ   քիմիական      

      տարրերի նշանները.
     1) F, C, P, Si, Na
    2)  O, C, Li, K, Ba
    3)  P, O, C, Fe, N
    4)  K, Na, P, Fe, C

<<Անօրգանական  նյութերի  հիմնական  դասերի  վերաբերյալ գիտելիքների  ընդհանրացում>>

Առաջադրանքներ.  1). Հետևյալ նյութերից ընտրեք անօրգանական նյութերը և գրեք դրանց քիմիական բանձևերը. թթվածին, կերակրի աղ, շաքար, երկաթ, ջուր, քլոր, խմելու սոդա, գլյուկոզ, ծծմբական թթու, ազոտ, սպիտակուց, պղինձ, գինու սպիրտ, ածխաթթու գազ, շմոլ գազ, ճարպ:

Թթվածին — O, կերակրի աղ — NaCl, երկաթ — Fe, ջուր — H₂O, խմելու սոդա — NaHCO₃, ծծմբական թթու — H₂SO₄, ազոտ — N, պղինձ — Cu։

2. Որոշեք  Ձեր  ընտրած  բարդ  անօրգանական  նյութերի  հարաբերական մոլեկուլային  զանգվածները M_r, որակական  և  քանակական բաղադրությունները՝ տարրերի  զանգվածային   հարաբերությունները, զանգվածային  և մոլային բաժինները:

Mr(NaCl)=23+35,5=58,5
Mr(H₂O)=2×1+16=18
Mr(NaHCO₃)=23+1+12+3×16=36+48=84
Mr(H₂SO₄)=2+32+64=98
Mr(CO₂)=12+32=44
Mr(CO)=12+16=28

m(Na):m(Cl)=23:35,5
m(H₂):m(O)=2:16
m(Na):m(H):m(C):m(O)=23:1:12:48
m(H):m(S):m(O)=2:32:64
m(C):m(O)=12:32
m(C):m(O)=12:16

w(Na)=23/58,4×100%=39,3%
w(Cl)=35,4/58,4×100%=60,6%

w(H₂)=2/18×100%=11,1%
w(O)=16/18×100%=88,9%

w(Na)=23/84×100%=27,3%
w(H)=1/84×100%=1,1%
w(C)=12/84×100%=14,2%
w(O₃)=48/84×100%=57,1%

w(H₂)=2/98×100%=2%
w(S)=32/98×100%=32,6%
w(O₄)=64/98×100%=65,3%

w(C)=12/44×100%=27,3%
w(O₂)=32/44×100%=72,7%

w(C)=12/27×100%=44,4%
w(O)=16/28×100%=57,6%

 *-Ընտրեք  կենցաղում  կամ  շրջապատում 10 նյութ, գրեք  դրանց  բանաձևերը և կատարեք հետևյալ հաշվարկները`

• Ինչպիսի՞ տարրերի  ատոմներից  է  կազմված  նյութը, ատոմների  քանակը
• Որոշեք  բարդ  նյութերի  հարաբերական  մոլեկուլային  զանգվածները՝M_r
• Որոշեք  տարրերի  զանգվածային  բաժինները՝w, զանգվածային հարաբերությունները  և  տարրերի  մոլային  բաժինները  բարդ  նյութերում:

H₂O(ջուր)

2 — ջրածին, 1 — թթվածին

Mr(H₂0) = Ar (H)*2+Ar(O)= 1*2+16 = 18

m(H):m(O) = 2:16

w(H) = 2/18 * 100% = 11,1%

w(O) = 16/18 * 100% = 88%

x(H) = 2/3, x(O) = 1/3

NaCl (կերակրի աղ)

1 — նատրիում, 1 — քլոր

Mr(NaCl) = Ar(Na) + Ar(Cl) = 30 + 35 = 65

m(Na):m(Cl) = 30:35

w(Na) = 30/65 * 100% = 46%

w(Cl) = 35/65 * 100% = 54%

x(Na) = 1/2, x(Cl) = 1/2

C₁₂H₂₂O₁₁(շաքար, սախարոզ)

12 — ածխածին, 22 — ջրածին, 11 — թթվածին

Mr(C₁₂H₂₂O₁₁) = 144 + 22 + 176 = 342

m(C):m(H):m(O) = 144:22:176

w(Na) = 144/342 * 100% = 42%

w(H) = 22/342 * 100% = 6%

w(O) = 176/342 * 100% = 51%

x(C) = 12/45, x(H) = 22/45, x(O) = 11/45

NaHCO₃ (խմելու սոդա, նատրիումի հիդրոկարբոնատ)

Նատրում — 1, ջրածին — 1, ածխածին — 1, թթվածին — 3

Mr(NaHCO₃) = 23 + 12 + 1 + 48 = 84

m(Na):m(H):m(C):m(O) = 23:12:1:48

w(Na) = 23/84 * 100% = 27%

w(H) = 1/84 * 100% = 1%

w(C) = 12/84 * 100% = 14%

w(O) = 48/84 * 100% = 57%

x(Na) = 1/6, x(H) = 1/6, x(C) = 1/6, x(O) = 3/6

C₃H₆O(ացետոն)

ածխածին — 3, ջրածին — 6, թթվածին — 1

Mr(C₃H₆O) = 36 + 6 + 16 = 58

m(C):m(H):m(O) =36:6:16

w(C) = 36/58 * 100% = 62%

w(H) = 6/58 * 100% = 10%

w(O) = 16/58 * 100% = 28%

x(C) = 3/9, x(H) = 6/9, x(O) = 1/9

CaCO₃(կալցիումի կարբոնատ)

կալցիում — 1, ածխածին — 1, թթվածին — 3

Mr(CaCO₃) = 40 + 12 + 48 = 100

m(Ca):m(C):m(O) = 40:12:48

w(Ca) = 40/100 * 100% = 40%

w(C) = 12/100 * 100% = 12%

w(O) = 48/100 * 100% = 48%

x(Ca) = 1/5, x(C) = 1/5, x(O) = 3/5

CO₂(ածխաթթու գազ)

ածխածին — 1, թթվաածին — 2

Mr(CO₂) = 12 + 32 = 44

m(C):m(O) = 12:32

w(C) = 12/44 * 100% = 27%

w(O) = 32/44 * 100% = 72%

x(C) = 1/3, x(O) = 23

*-Նյութերը դասակարգել, անվանել  և  գրել բանաձևերը, նկարագրել  ֆիզիկական  հատկությունները՝ գույնը, ագրեգատային  վիճակը(պինդ, հեղուկ, գազային), եռման, հալման  ջերմաստիճանները, ջերմա-,էլեկտրահաղորդականությունը, լուծելիությունը  ջրում  և այլն:

Նյութը	Բանաձևը	Ֆիզիկական հատկությունը՝ գույնը	Ագրեգատային վիճակը(պինդ, հեղուկ, գազային)	Եռման ջերմաստիճանը(oC)	Հալման ջերմաստիճանը(oC)	Լուծելիությունը ջրում
Կերակրի աղ(նատրիումի քլորիդ)	NaCl	անգույն, բյուրեղային նյութ	պինդ	1465	801	լավ
Շաքար(սախարոզ)	C12H22O11	անգույն	պինդ	քայքայվում է	185	լավ
Ջուր	H2O	անգույն	հեղուկ	100	0	—
Թթվածին	O	անգույն (հեղուկ և պինդ վիճակում երկնագույն է)	հեղուկ, պինդ, գազային	-183	-219	քիչ
Ջրածին	H	անգույն	գազային	-253	-259	քիչ
Ազոտ	N	անգույն	գազային	-196	-210	քիչ
Պղնձարջասպ	CuSO4․5H2O	վառ կապույտ	պինդ	քայքայվում է	քայքայվում է	լավ
Խմելու սոդա(Նատրիումի հիդրոկարբոնատ)	NaHCO₃	սպիտակ	պինդ	քայքայվում է	քայքայվում է	լավ
Ացետոն	C₃H₆O	անգույն	հեղուկ	56	-95	միախառնվում է ցանկացած հարաբերությամբ
Էթիլ սպիրտ(էթանոլ)	C₂H₆O	անգույն	հեղուկ	78	-114	միախառնվում է ցանկացած հարաբերությամբ
Քացախաթթու(էթանաթթու)	C₂H₄O₂	անգույն	հեղուկ	118	78	միախառնվում է ցանկացած հարաբերությամբ
Կավիճ(կալցիումի կարբոնատ)	CaCO₃	սպիտակ	պինդ	քայքայվում է	քայքայվում է	չի լուծվում
Երկաթ	Fe	արծաթափայլ, սպիտակ	պինդ	2870	1539	չի լուծվում
Ալյումին	Al	արծաթափայլ, սպիտակ	պինդ	2500	660	չի լուծվում
Պղինձ	Cu	կարմիր, վարդագույն	պինդ	2543	1083	չի լուծվում
Անագ	Sn	սպիտակ,արծաթափայլ	պինդ	2620	232	չի լուծվում
Կապար	Pb	կապտա-գորշ	պինդ	1745	327	չի լուծվում

Դաս 2. 7,8- րդ  դաս. անցածի  կրկնողություն.  

Ֆիզիկական  մարմին  և նյութ: Ատոմ, մոլեկուլ, իոն:

Ֆիզիկական մարմինը ունի զանգված (m — կգ, գ, մգ), ունի ծավալ (v — մ³, լ, մլ, սմ³):

Նյութը փոքրագույն մասնիկների (ատոմ, մոլեկուլ, իոն) փոխազդեցության արդյունքն է իրեն բնորոշ ՝Գիտնականները քիմիական տարրերը բաժանեցին երկու խմբի`մետաղների  և ոչ մետաղների:

բաղադրությամբ,

կառուցվածքով,

հատկություններով և

զանգվածով ու ծավալով օժտված։

Նյութի հատկությունները, բաղադրությունը, կառուցվածքը։

Նյութերը ունեն որակական և քանակական բաղադրություն։ Նյութի հատկություններն են այն հատկանիշները, որոնցով նյութերը նման են իրար կամ տարբերվում իրարից։ Տարբերում են նյութերի երեք հատկություններ՝ ֆիզիկական, քիմիական և ֆիզիոլոգիական։ Նյութի ֆիզիկական հատկությունները դիտարկում են կամ չափում են(առանց նոր նյութ ստանալու)։Նյութի ֆիզիկական հատկությունների օրինակներ՝

Գույնը

Հալման կամ եռման ջերմաստիճանը

Էլեկտրա-ջերմ հաղորդակցությունը

Ագրեգատային վիճակը

Քիմիական  ռեակցիաների  տեսակները՝ միացման, քայքայման, տեղակալման, փոխանակման, կատալիտիկ, օքսիդավերականգնման:

Քիմիական ռեակցիաները բազմաթիվ են ու բազմաբնույթ և լինում են տարբեր տեսակի:

Միացման են կոչվում այն ռեակցիանները, որի ընթացքում երկու կամ ավելի նյութերից ստացվում մեկ բարդ նյութ։

Քայքայման են կոչվում այն ռեակցիանները, որի ընթացքում մեկ բարդ նյութի քայքայումից ստացվում է երկու կամ ավելի նյութեր։

Տեղակալման է պարզ և բարդ նյութերի միջև ընթացող այն քիմիական ռեակցիան, որի ժամանակ պարզ նյութը կազմող ատոմները տեղակալում են բարդ նյութի բաղադրությունում առկա տարրերից որևէ մեկի ատոմները:

Փոխանակման են կոչվում այն քիմիական ռեակցիանները

Քիմիական   տարրերի  պարբերական  օրենքը  և  համակարգը:

Նրան հաջողվեց բացահայտել տարրերի ատոմային զանգվածի ու քիմիական հատկությունների միջև առկա համընդհանուր պարբերական կապը:

Մենդելեևը 63 հայտնի տարրերի համար կազմեց առանձին քարտեր՝ գրանցելով յուրաքանչյուր տարրի և նրա միացությունների վերաբերյալ առավել կարևոր տեղեկությունները` քիմիական նշանը, անվանումը, բնույթը, հարաբերական ատոմային զանգվածը, օքսիդների, հիդրօքսիդների, բնորոշ աղերի  բանաձևերը և այլն:

Իսկ պարբերական համակարգը պարբերական օրենքի պատկերումն է։

Պարբերական համակարգը կազմված է յոթ հորիզոնական և ութ ուղղաձիգ շարքերից: Տարրերի հորիզոնական շարքը, որոնցում դիտվում է հատկությունների հետզհետե փոփոխություն` մինչև շարքի առաջին տարրի հատկությունների կրկնվելը, Մենդելեևն անվանեց պարբերություն: Ուղղաձիգ շարքերում՝ խմբերում  նման հատկություններով տարրերն են իրար տակ տեղադրված:

Ատոմի  բաղադրությունը  և  էլեկտրոնային  թաղանթի  կառուցվածքը: 

Ատոմը կազմված է դրական լիցքավորված միջուկից, միջուկի շուրջը պտտվում են բացասական լիցքավորված էլեկտրոնները։ Ատոմի միջուկում գտնվում են նեյտրոնները և պրոտոնները, իսկ միջուկի շուրջ պտտվում են էլեկտրոնները, որոնց համախումբն էլ առաջացնում է էլեկտրոնային թաղանքը։ Էլեկտրոնների թիվը ատոմի էլեկտրոնային թաղանթում հավասար է ատոմի միջուկում պրոտոնների թվին։

Ատոմի  հատկությունները՝ ատոմի շառավիղ՝ r, իոնացման  էներգիա`I, էլեկտրաբացասականություն`(ՀԷԲ), վալենտականություն (Վ), օքսիդացման  աստիճան (ՕԱ):

Ատոմի շառավիղ է համարվում ատոմի արտաքին էլեկտրոնային շերտի հեռավորությունը միջուկից:

Քիմիական տարրի՝ հիմնական վիճակում գտնվող ատոմից էլեկտրոն «պոկելու» և միջուկի « ազդեցության ոլորտից » հեռացնելու համար անհրաժեշտ էներգիան անվանվում է իոնացման էներգիա:

Վալենտականությունը քիմիական տարրի ատոմի՝ մի այլ տարրի խիստ որոշակի թվով ատոմներ միացնելու հատկությունն է:

Որպեսզի պայմանական լիցքը չշփոթեն իոնի լիցքի հետ, այն անվանել են օքսիդացման աստիճան:

 Հարաբերական  ատոմային զանգված՝ A_r:

Հարաբերական ատոմային զանգվածը(Ar) տարրի մեկ ատոմի զանգվածի հարաբերությունն է զանգվածի ատոմային միավորին (զ.ա.մ.):

Քիմիական  բանաձև, հարաբերական  մոլեկուլային   զանգված՝M_r :

Քիմիական բանաձևը, դա նյութի բաղադրության պայմանական գրառումն է, որը գրվում է քիմիական նշանների և ինդեքսների միջոցով: Ինդեքսը ցույց է տալիս ատոմների թիվը մոլեկուլում:

Տարրի զանգվածային բաժինը ցույց է տալիս, թե նրա հարաբերական ատոմային զանգվածը որ մասն է կազմում հարաբերական մոլեկուլային զանգվածից:

Քիմիական  կապի  տեսակները`կովալենտային(բևեռային, ոչբևեռային),իոնայի, մետաղային, ջրածնային:

Քիմիական կապը ատոմների միջև փոխազդեցություն է, ինչի արդյունքում առաջանում են մոլեկուլներ։

Իոնային կապն իրագործվում է տարանուն լիցքավորված իոնների էլեկտրաստատիկ ձգողությամբ:

Քիմիական կապը, որն առաջանում է երկու ատոմի միջև ընդհանրացված էլեկտրոնային զույգի միջոցով կոչվում է կովալենտային:

Ջրածնային կապն առաջանում է ջրածին պարունակող այնպիսի միացություններում, որոնցում ջրածինը միացած է խիստ էլեկտրաբացասական տարրի ատոմին:

Այն փոխազդեցությունը, որն առաջանում է մետաղների ատոմների վալենտային էլեկտրոնների ընդհանրացված օրբիտալների և մետաղի իոնների միջև, կոչվում է մետաղային կապ:

Դաս 1. ☆- Ծանոթացում միմյանց հետ,դասընթացի ծրագրի, նախագծերի, գնահատման սկզբունքների հետ:

☆- Մարդկությանը հուզող հիմնախնդիրները, քիմիա գիտության դերը հիմնախնդիրների լուծման գործում:

Այդ հիմնախնդիրների լուծման ամենամեծ ապահովողը դա քիմիան է, քանի որ քիմիայի շնորհիվ են կատարվում կանխատեսումներ մարդկությանը սպառնացող վտանգների մասին ու քիմիայի շնորհիվ են հստակեցվում լուծումները սպառնալիքներից ապահովելու համար։

☆- Առողջ ապրելակերպի սկզբունքները:

1. Էկոլոգիապես մաքուր սնունդ, մաքուր խմելու ջուր, մաքուր օդ
2. Առողջ, ամենաքիչը 8 ժամյա քուն, ժամը 10-11-ից ուշ չքնել
3. Մարմնակրթություն, սպորտ, պահպանել հիգենայի կանոնները
4. Վատ սովորություններից (եղունգները կրծել, ծխել, նարկոտիկ օգտագործել, առաջին երեք կետը կատարելը) ձերբազատվել
5. Սթրեսային իրավիճակներից դուրս գալ կատակով, հումորով:

☆- Օրվա ռեժիմը

7:00 — արթնանում եմ

7:10-7:20 — հիգիենա

12:35 — նախաճաշ

8։30 — 14:20 — ուսում

17:00 — 19:00 — հանգիստ

20:00-21:00 — տնային առաջադրանքների կատարում

23:00 — քուն

1.Տարրի բնութագրումը` Թթվածին                                                                 1) քիմիական  տարրի  նշանը O
2) կարգաթիվը z = 8, միջուկի լիցքը +8

3) հարաբերական  ատոմային  զանգվածը 16 

4)մեկ  ատոմի  զանգվածը mo = 16 * 1,66 * 10^-27 = 2,656‬ *10^-26

5) Դիրքը պարբերականհամակարգում«ո՞ր  պարբերության տարր  է,խումբը. 2 ,ենթախումբը գլխավոր

6)  Ատոմի  բաղադրությունը՝ 8p, 8n, 8e                             7)էլեկտրոնային  թաղանթի  կառուցվածքը +8 |+2|+6

8)ինչպիսի՞ տարր է` մետաղ  է, թե՞ ոչ մետաղ

9) Օքսիդացման աստիճանը`ՕԱ = 0, -2: 

10)Ատոմի էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքը 1s²2s²2p⁴

---

Թթվածին(O)

Մի փոքր թթվածնի(O) մասին․

Թթվածինը ամենատարածված քիմիական տարրն է Երկրի վրա։ Թթվածինը կազմում է Երկրի ջրային շերտի զանգվածի 6/7 մասը, իսկ մթնոլորտում գտնվում է եկրորդ տեղը պարունակությամբ։ Թթվածինը մտնում է բոլոր այն նյութերի բադադրության մեջ, որոնցից կազմված են կենդանի օրգանիզմները, օրինակ, մարդու օրգանիզմը պարունակում է մոտավորապես 65 % թթվածին։

Թթվածնի բացահայտման պատմությունը

1769 առաջին անգամ թթվածին ստացել է  գիտնական Շեելեն մագնեզիումի նիտրատի, թորակների ջերմային քայքայումից։ Նաև գիտնական Պրիստելին 1774 թվականին սնդիկի օքսիդի և սուսրի տաքացումից ստացավ թթվածինը։

Անվան ծագումը

1775 թվականին Լավուազիեն հաստատեց, որ օդի բաղադրությունը կազմված է թթուներից, որից մեկը հենց թթվածինն էր։ Դրա համար նա անվանեց oxygene — «թթու առաջացնող, որից առաջացավ հայերեն թթվածինը բառը։

Տարրի տարածվածությունը

Թթվածինը Երկրի կեղևի ամենատարածված էլեմենտն է։ Ազատ վիճակում գտնվում է մթնոլորտային օդում։ Կարող է մտնել ջրի մեջ, միներալների մեջ, լեռնային ապարների մեջ և բոլոր այն բույսերի, որոնցից կազմված են բուսական և կենդանական օրգանիզմները։ Երկիր մոլորակի օդային մթնոլորտը կազմված է հիմնականում երկու գազից՝ թթվածնից (O₂) և ազոտից (N₂)։ Օդում թթվածնի ծախսը հիմնականում պայմանավորված է նյութերի օքսիդացմամբ, այրմամբ, օրգանական նյութերի նեխմամբ ու կենդանի օրգանիզմների շնչառությամբ։ Թթվածինը բնության մեջ յուրօրինակ շրջապտույտ է կատարում։

Ֆիզիկական հատկություններ

Թթվածինը համարվում է պարզ նյութ։ Թթվածինը սովորական պայմաններում գազ է, հոտ չունի, անգույն է, համ չունի, եռում է -182,96 °C ջերմաստիճանում, հեղուկ և պինդ վիճակում երկնագույն է, իսկ հեղուկ վիճակում դեպի մագնիսն է ձգվում։

---

Ինչ նյութերի կազմի մեջ է մտնում, գրեք առնվազն երեք նյութ և կատարեք հետևյալ հաշվարկները — H₂O, S₂O, CO₂

1.Նյութի անվանումը

H₂O — ջուր

S₂O — ծծմբի օքսիդ

CO₂ — ածխաթթու գազ

2.Ինչ տարրերից է կազմված տրված նյութը

H₂O — ջրածին, թթվածին

S₂O — ծծումբ, թթվածին

CO₂ — ածխածին, թթվածին

3.Քանի ատոմ ամեն մի տարրից կա տվյալ նյութի մոլեկուլում

H₂O — 2 — H, 1 — O

SS₂O — 2 — S, 1 — O

CO₂ — 1 — O, 2 — O

4.Հաշվել՝Mr

Mr(H₂O) = 1 * 2 + 16 = 18

Mr(S₂O) = 32 * 2 + 16 = 80

Mr(CO₂) = 12 + 16 * 2 = 44

5., Հաշվել տարրերի զանգվածային հարաբերությունները` m

m(H₂O) = m(H) : (O) = 2 : 16

m(S₂O) = m(S) : m(O) = 64 : 16

m(CO₂) = m(C) : m(O) = 12 : 32

6.Հաշվել`w

(H₂O)

w(H₂) = 2/18 * 100% = 11%

w(O) = 16/18 * 100% = 89%

(S₂O)

w(S₂) = 64/80 * 100% = 80%

w(O) = 100% — 80% = 20%

(CO₂)

w(C) = 12/44 * 100% = 27%

w(O₂) = 100% — 27% = 73%

7..Հաշվել մեկ մոլեկուլի զանգվածը

Mo(H₂O) = 18 * 1,66 * 10^-27 = 2,988‬ * 10^-26

Mo(S₂O) = 80 * 1,66 * 10^-27 = 1,0624 * 10 ^-25

Mo(CO₂) = 44 * 1,66 * 10^-27 = 1,328‬* 10^-25

8.Նյութը բարդ է, թե պարզ`      

 Բոլոր նյութերը բարդ են

Գրել նյութերի ֆիզիկական հատկությունները

H₂O

Սովորական պայմաններում ջուրն անգույն, անհամ, անհոտ և հեղուկ է։ Ջուրն ունի ամենամեծ ջերմունակությունը, այդ պատճառով դանդաղ տաքանում է, դանդաղ սառչում։

S₂O

Նորմալ պայմաններում սուր հոտով անգույն գազ է: Ճնշման տակ՝ սենյակային ջերմաստիճանում հեղուկանում է։ Լուծվում է ջրում առաջացնելուվ ծծմբային թթու:

CO₂

Ածխաթթնական գազը անգույն, անհոտ, թույլ թթվահամով, օդից 1,5 անգամ ծանր գազ է։

Բնութագրեք  հետևյալ  տարրերը` ջրածին;  ածխածին;   նատրիում;  ազոտ;  մագնեզիում;  թթվածին;  ալյումին; ֆոսֆոր տարրերը.Օրինակ՝ածխածին

Նատրիում

 1) քիմիական  տարրի  նշանը Na:

2) կարգաթիվը Z = 11, միջուկի  լիցքը +11:

3) հարաբերական  ատոմային  զանգվածը 23:

4)մեկ  ատոմի  զանգվածը mo = 23 * 1,66 * 10^-27 = 3,818 * 10^-26 =

5) Դիրքը պարբերական համակարգում«ո՞ր  պարբերության տարր  է`3,խումբը. I,ենթախումբը՝գլխավոր:

6) Ատոմի բաղադրությունը ` 11p,12n,11e,

7)էլեկտրոնային  թաղանթի  կառուցվածքը +11 |2, |8, |1:

8)ինչպիսի՞ տարր է` մետաղ  է, թե՞ ոչմետաղ:

9) Օքսիդացման աստիճանը`ՕԱ = 0, + 1: 

_______________________________________________________________________________________

Մագնեզիում

1) քիմիական  տարրի  նշանը Mg:

2) կարգաթիվը Z = 12, միջուկի  լիցքը +12:

3) հարաբերական  ատոմային  զանգվածը 24:

4)մեկ  ատոմի  զանգվածը mo = 24 * 1,66 * 10^-27 = 3,984 * 10^-26

5) Դիրքը պարբերական համակարգում`ո՞ր  պարբերության տարր  է`3,խումբը. II,ենթախումբը՝գլխավոր:

6) Ատոմի բաղադրությունը ` 12p,12n,12e,

7)էլեկտրոնային  թաղանթի  կառուցվածքը +12 |2, |8, |2:

8)ինչպիսի՞ տարր է` մետաղ  է, թե՞ ոչմետաղ:

9) Օքսիդացման աստիճանը`ՕԱ = 0, + 2: 

_______________________________________________________________________________________

Թթվածին

1) քիմիական  տարրի  նշանը O:

2) կարգաթիվը Z =8, միջուկի  լիցքը +8:

3) հարաբերական  ատոմային  զանգվածը 16:

4)մեկ  ատոմի  զանգվածը mo = 16 * 1,66 * 10^-27 = 2,656 * 10^-26

5) Դիրքը պարբերական համակարգում«ո՞ր  պարբերության տարր  է`2,խումբը. VI, ենթախումբը՝գլխավոր:

6) Ատոմի բաղադրությունը ` 8p,8n,8e,

7)էլեկտրոնային  թաղանթի  կառուցվածքը +8 |2, |6:

8)ինչպիսի՞ տարր է` մետաղ  է, թե՞ ոչմետաղ:

9) Օքսիդացման աստիճանը`ՕԱ = 0, -2: 

_______________________________________________________________________________________

Ալյումին

1) քիմիական  տարրի  նշանը Al:

2) կարգաթիվը Z = 13, միջուկի  լիցքը +13:

3) հարաբերական  ատոմային  զանգվածը 27:

4)մեկ  ատոմի  զանգվածը mo = 27 * 1,66 * 10^-27 = 4,482 * 10^-26

5) Դիրքը պարբերական համակարգում«ո՞ր  պարբերության տարր  է`3,խումբը.III, ենթախումբը՝գլխավոր:

6) Ատոմի բաղադրությունը ` 13p,14n,13e,

7)էլեկտրոնային  թաղանթի  կառուցվածքը +13 |2, |8 |3:

8)ինչպիսի՞ տարր է` մետաղ  է, թե՞ ոչմետաղ:

9) Օքսիդացման աստիճանը`ՕԱ = 0, +3: 

___________________________________________________________________________________________

Ֆոսֆոր

1) քիմիական  տարրի  նշանը P:

2) կարգաթիվը Z =15, միջուկի  լիցքը +15:

3) հարաբերական  ատոմային  զանգվածը 31:

4)մեկ  ատոմի  զանգվածը mo = 31 * 1,66 * 10^-27 = 5, 146 * 10^-26

5) Դիրքը պարբերական համակարգում«ո՞ր  պարբերության տարր  է`3,խումբը. V, ենթախումբը՝գլխավոր:

6) Ատոմի բաղադրությունը ` 15p,16n,15e,

7)էլեկտրոնային  թաղանթի  կառուցվածքը +15 |2, |8 |5:

8)ինչպիսի՞ տարր է` մետաղ  է, թե՞ ոչմետաղ:

9) Օքսիդացման աստիճանը`ՕԱ = 0, -3: 

_______________________________________________________________________________________

Քննարկվող հարցեր՝

1. Հարաբերական ատոնային զանգված
2. Հարաբերական մոլեկուլային զանգված,զանգվածային հարաբերություն,զանգվածային բաժին
3. Զամ
4. Քիմիական բանաձև,ինդեքս
5. Պարզ,բարդ նյութեր
6. Ֆիզիկական,քիմիական երևույթներ
7. Նյութի բաղադրության պահպանման,նյութի զանգվածի պահպանման օրենքները:

Անկախ գտնվելու վայրից և ստացման եղանակներից, նյութերը ունեն հաստատուն բաղադրություն։

Քիմիական ռեակցիաների ժամանակ վերցված նյութերի գումարային զանգվածը միշտ հավասար է ստացված նյութրի զանգվածին