Ես  մի  հեքիաթ  գիտեմ,  որն  ուզում  եմ  քեզ  նվիրել:

Լինում  է,  չի  լինում,  մի  փոքրիկ  գյուղում  մի  մարդ  է  լինում:  Նա  ջրավաճառ  է  լինում:  Այդ  ժամանակներում  ջուրը  ծորակից  չէր  հոսում.  այն  հանում  էին  կամ  ջրհորների  խորքից,  կամ  էլ  վերցնում  էին  խորը  գետից:  Նա,  ով  չէր  ուզում  ինքնուրույն  ջուր  որոնել,  ստիպված  էր  այն  առնել  ջրավաճառի    կավե  մեծ  կուժերից:  Նրանք  շրջում  էին  գյուղից  գյուղ՝    հետները  տանելով  անգին  հեղուկը:

Մի  անգամ,  առավոտյան  կուժերից  մեկը  ճաք  տվեց,  ու  ջուրը  սկսեց  կաթել  ամբողջ  ճանապարհին:  Երբ  ջրավաճառը  հասավ  գյուղ,  գնորդներն  ամեն  անգամվա  պես  տասը  մետաղադրամով  առան  աջ  կուժի  միջի  ամբողջ  ջուրը,  և  միայն  հինգ  մետաղադրամ  տվեցին  այն  կուժի  ջրին,  որը  լիքն  էր  կիսով  չափ:

Նոր  կուժ  առնելը  շատ  թանկ  կնստեր  ջրավաճառի  վրա,  այդ  պատճառով  նա  որոշեց  ճանապարհն  անցնել  արագ՝    վնասի  չափը  նվազեցնելու  համար:

Երկու  տարի  շարունակ  տղամարդը  ջուր  էր  տանում  գյուղ  և  ստանում  իր  տասնհինգ  մետաղադրամը:

Մի  անգամ  նա  գիշերն  արթնացավ  կամացուկ  ձայնից:

Մի  անգամ  նա  գիշերն  արթնացավ  կամացուկ  ձայնից:

—  Է՛յ…է՜յ:

—  Ո՞վ  կա  այստեղ,-հարցրեց  տղամարդը:

—  Ես  եմ:

Ձայնը  գալիս  էր  ճաքած  կուժից:

—  Ինչո՞ւ  դու  ինձ  արթնացրիր  այս  ժամին:

—  Ինձ  թվում  է՝    եթե  ես  քեզ  հետ  խոսեի  օրը  ցերեկով,  վախը  քեզ կխանգարեր  ինձ  հետ  խոսել…Իսկ  ինձ  հարկավոր  է,  որ  դու  ինձ  լսես:

—  Ի՞նչ  ես  ուզում:

-Ես  ուզում  եմ քեզնից  ներողություն խնդրել:  Ճաքը,  որից  ջուրը  հոսում  է,  առաջացել  է  ոչ  իմ  մեղքով:  Բայց  ես  գիտեմ,  թե  այն  որքան  է  քեզ  վշտացրել:  Ամեն  օր,  երբ  դու  հոգնած  հասնում  ես  գյուղ  և  իմ  բերածի  դիմաց  ստանում  ես  ուղիղ  կես  գին,  քիչ  է  մնում  ես  պայթեմ    արցունքներից:  Ես գիտեմ,  որ  դու կարող  ես  ինձ  նոր  կուժով  փոխարինել  կամ  էլ  շպրտել,  բայց,  մեկ  է,  դու  ինձ  չես  շպրտում:  Դրա  համար  ես  ուզում  եմ  շնորհակալություն  հայտնել  և  մեկ  անգամ  ևս  ներողություն  խնդրել  քեզանից:

—  Զավեշտ  է,  որ  դու  ինձնից  ներողություն  ես  խնդրում,-  քրթմնջաց  ջրավաճառը:  Առավոտ  շուտ  մենք  երկուսով  զբոսանքի  կգնանք:  Ես  ուզում  եմ  քեզ  մի  բան  ցույց  տալ:

Ջրավաճառը  նորից  ընկղմվեց  քնի  մեջ  մինչև  լուսաբաց:  Երբ  հորիզոնին  երևաց  արևը,  նա  վերցրեց  ճաքած  անոթն  ու  ուղղվեց  դեպի  գետը:

-Նայի՛ր,-ասաց  նա  հասնելով  մի  տեղի,  որտեղից  երևում  էր  ամբողջ  քաղաքը:  Ի՞նչ  ես  դու  տեսնում:

—  Քաղաք,-պատասխանեց  անոթը:

—  Էլ  ի՞նչ  ես  տեսնում,-  հարցրեց  տղամարդը:

—  Չգիտեմ…:  Ճանապարհ,-կասկածելով  ասաց  կուժը:

—Ճի՛շտ  է:  Իսկ  հիմա  նայիր  արահետին:  Ի՞նչ  ես  տեսնում:

—  Ես  տեսնում  եմ  չոր  հող  և  քարեր՝  ճանապարհի  աջ  կողմում  ու  ծաղիկների  շարք՝    ձախ  կողմի  վրա,-  ոչ  այնքան  վստահ  ասաց  կուժը՝    չհասկանալով,  թե  ինչ  է  իրենից  ուզում  իր  տերը:

—  Տարիներ  շարունակ  ես  անցել  եմ  այս  ձանձրալի,  անուրախ  ճանապարհով,  ջուր  եմ  տարել  գյուղ  և  երկու  կուժի  ջրի  դիմաց  ստացել  նույն  մետաղադրամները…  Բայց  մի  անգամ  ես  նկատեցի,  որ  քեզ  վրա  ճաք  է  առաջացել,  և  ջուրը  քչանում  է:  Քեզ  նոր  կուժով  փոխարինել  ես  չէի  կարող,  բայց  իմ  գլխում  ուրիշ  գաղափար  ծնվեց.  ես  գնեցի  գույնզգույն  ծաղիկների  սերմեր  և  ցանեցի  դրանք  ճանապարհի  երկու  կողմերում:  Ամեն  անգամ,  երբ  ես  անցնում  էի  այդ  ճանապարհով,  քեզնից  հոսող  ջուրը  ոռոգում  էր  արահետի  ձախ  կողմը:  Այդպես  առաջացավ  այս  գեղեցկությունը:

Ջրավաճառը  դադար  տվեց,  նայեց  իր  հավատարիմ  կուժին  ու  հարցրեց.  «Եվ  դո՞ւ  ես  ինձնից  ներողություն  խնդրում:  Մի՞թե  նշանակություն  ունեն  այն  մի  քանի  ավել  մետաղադրամները,  երբ  քո  շնորհիվ,  քո  ճաքի  շնորհիվ  իմ  ճանապարհը  զարդարում  են  այս  վառվռուն  ծաղիկները՝    ուրախություն  պարգևելով  իմ  աչքերին:  Այդ  ե՛ս  պետք  է  քեզ  շնորհակալություն  հայտնեմ  քո  սքանչելի  ճաքի  համար:

Ես  հուսով  եմ,  ավելի  շուտ՝    համոզված  եմ,  որ  դու  հասկացար,  թե  ինչու  եմ  քեզ  նվիրում  այս    հեքիաթը:

• Ի՞նչ կարևոր դաս քաղեցիր ստեղծագործությունից:

Որ պետք է բոլորից շնորհակալ լինես, որովհետև ամեն մեկը քո ճանապարհը գեղեկացրել է։

• Դու ի՞նչ վերնագիր կընտրեիր ստեղծագործության համար:

Ճանապարհի մեկ կուժը

• Ի՞նչ բնութագրական հատկանիշներ ունեն ջրավաճառն ու կուժը:

Նրանք ամեն ինչին շնորհակալ են ր միշտ գնահատում են ուրիշի տանջանքը։

• Մգեցված բառերը կազմության առումով ի՞նչ ընդհանրություն ունեն: Նմանատիպ մի քանի բառ էլ դու փորձիր գտնել:

Մետաղադրամ, ջրավածառ, լուսաբաց։

Բոլոր բառերը բարդ են։

Օրինակ՝ թեյաման, ծաղկաման, գնահատել և այլն։

Հարցեր և վարժություններ

1. Ո՞ր «հարկում» և ո՞ր «բնակարանում է ապրում» ածխածին տարրը:

Ածխածինը <<ապրում>> է երկրորդ հարկում և վեցերորդ բնակարանում։

2. Ո՞ր տարրն է «ապրում» 20- րդ «բնակարանում»:

20-րդ բնակարանում <<ապրում>> է կալցիումը։

3.Պարզաբանե’ք (օրինակներով ու մեկնաբանություն ներով) պարբերություն, խումբ,գլխավոր ու երկրորդական ենթախմբեր, կարգաթիվ հասկացությունները:

Պարբերությունը, բացառության առաջինի,ըստ հարաբերկան ատոմայի զանգվածների աճման կարգի դասավորված տարրերի այն հորիզոնական շարքերն են, որոնք սկսվում են ալկալիական մետաղով և վերջանում իներտ գազով։

Խումբը պարբերական համակարգում տարրերի ուղղահայաց սյունակն է, որում միավորված են ըստ իրենց ատոմների հատկությունների նմանության։

Գլխավոր խմբուն տարրերը լինում են և մեծ և փոքր պարբերություններից։ Երկրորդական ենթախմբում տարրերը լինում են միայն մեծ պարբերություններից։

Կարգաթիվը դա ատոմական համարի։

4. Ո՞րն է հինգերորդ «ավելորդ» տարրը` Be, Sr, Zn, Mg, Ca:

Zn

5. Լրացրե’ք հետևյալ աղյուսակը.II խումբ

Գլխավոր  ենթախումբ	Երկրորդական  ենթախումբ
1. Be`բերիլիում
2.Mg`մագնեզիում
3.Ca`կալցիում
4.Sr`ստրոնիյիում	1. Zn` ցինկ
5.Ba`բարիում	2.Cd`կադիում
6.Ra`ռադիում	3.Hg` Սնդիկ
7.

6. Լրացրե’ք բաց թողած բառակապակցությունը

 Քիմիական տարրերի առաջացրած պարզնյութերի, ինչպես նաև միացությունների ձևերն ու հատկությունները պարբերականկախման մեջ են տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածների մեծությունից:

7. Համապատասխանեցրե’ք քիմիական տարրն իր խմբի համարին և ընտրե’ք ճիշտհամապատասխանություններ ներառած շարքը:

Տարրը	Խումբը
1) H	ա) IV
2) Be	բ) V
3) CI	գ) II
4) N	դ) I
	ե) VII

1) 1գ, 2դ, 3ե, 4ա

2) 1դ, 2ե, 3բ, 4դ

3) 1դ, 2գ, 3ե, 4բ

4) 1գ, 2բ, 3ա, 4բ

Սովորել`էջ 84-94 ,կատարել  վարժ էջ 86,91-94   

Մենդելեևը որպես տարրերի համակարգի հիմք վերցրել է տարրերի ատոմային կշիռը։

Որովհետև բացահայտելուց նա նկատեց, որ տարրերի հատկություները կրկնվում են, այսինքն՝ ատոմային կշռի մեծացման հետ տարրերի շարքում երևում էր հատկությունների պարբերություն։

Ցեզիումի օքսիդ — Cs2O

Ցեզիումի հիդրօքսիդ — CsOH

————————————————————————————

Ատոմը կազմված է դրական լիցքավորված միջուկից(միջուկը կազմված է պրոտոններից և նեյտրոններից) և նրա շուրջ պտտվող էլեկտրոններից։ Միջուկն ունի դրական լիցք։ Միջուկի շուրջ պտտվում են էլեկտրոնները, որոնք առաջացնում են էլեկտրոնային թաղանթ։

C — ₆C(+6) 6e

Al — ₁₃Al(+13) 13e

Ar — ₁₈Ar(+18) 18e

Ag — ₄₇Ag(+47) 47e

6 — C — Ածխածին — պարբերություն 2, խումբ 4

12 — Mg — Մագնեզիում — պարբերություն 3, խումբ 2

14 — Si — Սիլիցիում — պարբերություն 3, խումբ 4

18 — Ar — Արգոն — պարբերություն 3, խումբ 8

Sc — Սկանդիում — 21

Ամփոփումների շարք

Նշել փաստեր հեթանոսական կրոնի մասին։

• Հեթանոսական կրոնը ծագել է շրջանի տարբեր կրոնների միացումից, մասնավորապես Արատտայի կրոնի և հին արևելքի կրոնների ձուլումից։

•  Ուրարտուի կրոնը հայոց տարբեր ցեղերի և համադաշնությունների միասնական դիցարան էր էր, որը «հավաքվեց» և վերջնական իր տեսքը ստացավ Իշպուինի և Մենուայի արքաների ջանքերով։

• Հեթանոսության աստվածաբանության հիմքում մոնիզմ է։ Ըստ հավատքի ՝ սկզբում Արն էր, որը իրականության ստեղծող ուժն է։ Արն անդեմ է, առանց որակների, տիեզերքի, համատիեզերային իդեալի և տիեզերական գիտակցության սկզբունքը։ Ըստ արորդիների ՝ Արը կյանք տվող բառարմատ է, և այն բառերի հիմքում է, ինչպես օրինակ, արվեստ, արյուն, արգանդ, արմատ, արքա, արի, արական, արև, Արա, Չարի։

• Հեթանոսների հասարակական արարողություններն ու ծեսերն անց են կացվում հին սրբավայրերում, որոնք հաճախ փլատակների մեջ են:Ամենակարևորը Գառնիի առաջին դարի տաճարն է, որը դարձել է հեթանոս շարժման շարժման հիմնական հանդիսավոր կենտրոնը։

Ինչպիսի՞ վերաբերմունք ուներ Տրդատ 3-րդ Մեծը Քրիստոնեական կրոնքի նկատմամբ 301-ից առաջ և հետ։

301թ․-ից առաջ

Տրդատ Մեծը հրովարտակով կոչ է անում հպատակներին հավատարիմ մնալ հեթանոսական կրոնին և մահապատիժ է սահմանում քրիստոնյաների համար։

301թ․-ից հետո

Հայ ժողովրդի պատմության մեջ 301 թվականին տեղի ունեցավ դարակազմիկ մի իրադարձություն և Տրդատ III Մեծ Արշակունին քրիստոնեությունը ճանաչել է պետական պաշտոնական կրոն։

Ո՞վ էր Գրիգոր Լուսավորիչը։

Գրիգոր Լուսավորիչը առաջաին Հայող եկեղեցու կաթողիկոսն էր։

Հռոմի Դիոկղետիանոս կայսեր օգնությամբ 287 թ-ին Մեծ Հայքի թագավորության գահը բարձրացած Տրդատ Գ, իր հովանավորի օրինակով, սկզբում հալածեց քրիստոնյաններին՝ իբրև քաղաքական վտանգավոր ուժի, իսկ նրանց պարագլուխ Գրիգոր Լուսավորիչին նետեց Արտաշատ քաղաքի Խոր Վիրապ կոչվող հանցագործների համար նախատեսված բանտը։ Սակայն շուտով համոզվելով, որ Հայաստանի նկատմամբ Հռոմը վարում է խարդախ ու զավթողական քաղաքականություն, Տրդատը հիասթափվեց նրա «դաշնակցությունից» և դադարեցրեց նաև քրիստոնիանների հալածանքները։

Գրիգոր Լուսավորիչը հաստատեց իր տոհմի հոգևոր միապետության ժառանգական իշխանությունը, ստեղծեց եկեղեցական ֆեոդալական և ամուր կազմակերպություն։ Գրիգոր Լուսավորիչը հիմնեց նոր դպրոցներ, որոնցում ուսուցումը տարվում էր նոր կրոնի պաշտոնական լեզուներով՝ հունարենով և ասորերենով։ Կյանքի վերջին տարիներին Գրիգոր Լուսավորիչը իր պաշտոնը հանձնելով Արիստակեսին՝ գնաց ճգնարան, ուր և վախճանվեց։ Մի քանի տարի անց նրա աճյունը տեղափոխվեց և ամփոփվեց Թորդան գյուղում։

• Կատարում ենք առաջադրանքները:
  1. Վերաբերականները խմբավորե՛լ ըստ տեսակների։
     • Բարեբախտաբար, արդարև, անշուշտ, միայն, ահավասիկ, ի դեպ, անպատճառ, ահա,անպայման, իսկապես, իրոք, հիրավի, ո՛չ, չէ՛, գուցե, երևի, իմիջիայլոց, թերևս, կարծեմ, կարծես, միգուցե, այնուամենայնիվ, մի՞թե, արդյոք, երանի, ցավոք, նույնիսկ, մանավանդ, մինչև իսկ, գեթ, լոկ, գոնե, կարծես թե, սոսկ, միայն թե, անկասկած, հապա, մի, համենայն դեպս, այսուհանդերձ։

Բարեբախտաբար — զգացողական

Արդարև — հաստատական

Անշուշտ — հաստատական

Միայն — սահմանափակման

Ահավասիկ — ցուցական

Ի դեպ — զիջական

Անպատճառ — հաստատական

Ահա — ցուցական

Անպայման — հաստատական

Իսկապես — հաստատական

Իրոք — հաստատական

Հիրավի — հաստատական

Ոչ — ժխտական

Չէ — ժխտական

Գուցե — երկբայական

Երևի — երկբայական

Իմիջահշյլոց — զիջական

Թերևս — երկբայական

Կարծեմ — երկբայական

Կարծես — երկբայական

Միգուցե — երկբայական

Այնուամենայնիվ — զիջական

միթե՞ — երկբայական

Արդյոք — երկբայական

Երանի — զգացական

Ցավոք — զգացական

Նույնիկս — սաստկական

Մանավանդ — սաստկական

Մինչև — սաստկական

Գեթ — սահմափակման

Լոկ — սահմանափակման

Գոնե — սահմանափակման

Կարծես թե — երկբայական

Սոսկ — սահմանափակման

Միայն թե — սահմանափակման

Անկասկած — հաստատական

Հապա — կամային

Մի — կամայական

Համենայն դեպս — զիջական

Այսուհանդերձ — զիջական

• Տրված մակբայները բաժանի՛ր իմաստային չորս խմբերի:

• Դեմ առ դեմ , կամաց-կամաց, առավոտյան, շատ-շատ, քիչ, երեկ, արագ, բարեկամաբար, օրեցօր, հեռու, կիսով չափ, նախօրոք, լրջորեն, ամենուր, տեղ-տեղ:

Դեմ առ դեմ — տեղի

Կամաց կամաց — ձևի

Առավոտյան — ժամանակի

Շատ — շատ — չափ ու քանակի

Քիչ — չափ ու քանակ

Երեկ — ժամանակի

Առագ — ձևի

Օրեցօր — ժամանակի

Հեռու — տեղի

Կիսով չափ — չափ ու քանակի

Նախօրոք — ժամանակի

Լրջորեն — ձևի

Ամենուր — տեղի

Տեղ — տեղ — տեղի

• Ընթերցում ենք տեքստն ու քննարկում մեզ ծանոթ խոսքի մասերի առանձնահատկությունները:

• Ուզո՞ւմ եք տեսնել, թե մարդկանց ստեղծած սարքավորումներն ու մեքենաներն ինչպե՛ս են փոխվելու: Նստենք ժամանակի մեր մեքենան, երկու կամ երեք դար առաջ գնանք: Ահա մեր առջև գեղեցիկ ու լայն մի փողոց է: Փողոցի կողքի թմբերը ծածկված են գույնզգույն ծաղիկներով կամ գորգով: Երկնքում պայծառ ու լուսավոր մի ամպ է թրթռում: Պարզում ենք, որ դա արհեստկան արև է: Մարդիկ դրանով կարգավորում են Երկրի կլիման, որպեսզի իրենց կյանքը կախված չլինի բնության քմահաճությունից: